Usulu Fıkıh dersi..

Daru’l-Hikme İlmi Araştırma Ve Kültür Derneği’nin geçtiğimiz yıllarda düzenlediği  Usulu Fıkıh dersi seminerlerini dinlemeye ve not almaya başladık.. bizim gibi meraklı olan kardeşlerimiz içinde notlarımızı sitemizde paylaşmak istedik, vakit buldukça eklemeye çalışacağız inşaAllah..

müstefid olabilmemiz duasıyla..

1.Ders

Hanefi mezhebinde usulu fıkhı iki ana döneme ayırabiliriz.

1.Tedvin Öncesi

2. Tedvin Sonrası

Usulu fıkıh tarihinde ilk eser veren ve eseri günümüze ulaşan kişi İmam Şafii -rahimehullah- ‘dır. er-Risale isimli bir kitap kaleme almıştır. er-Risaleyi incelediğimizde en önemli ve en uzun bahislerden biriside sünnet bahsidir. Orada yaptığı izahlar aynı zamanda hadis usulu ilminin özünü teşkil eder. Daha sonra hadis usulu hakkında yazılan eserler İmam Şafii’nin er-Risalesinden etkilenmiş bu yüzden hadis usulünün temelini atan kişide İmam Şafii diyebiliriz.

İmam Şafii er-Risalesini iki kez yazmıştır. Birincisini Bağdattayken, ikincisini ise Mısır’a hicret ettiği son dönemde yazmış. Elimizde mevcut olan ikinci yazdığı eserdir.

Bizim tespit ettiğimiz kadarıyla risaleye 5 tane şerh yazılmış. Fakat bu beş şerhin hiçbiri elimizde yok.

İmam Şafii usulu fıkıh ilminin kurucusu kabul ediliyor. Hanefilerden İmam Ebu Yusuf -rahimehullah- unda bu ilmin kurucusu olduğuna dair iddialar var. Bu iddia “Ebu Hanife’nin mezhebi üzere usulu fıkha dair kitaplar yazan ilk kimsedir.” rivayetine dayanıyor.  Hatta bazı Hanefiler er-Risaleyi yazan İmam Şafii’nin aslında İmam Ebu Yusuf olduğunu iddia etmişler. Bu iddiayı yapanlardan biride Zahid el-Kevserî..  Fakat bu mesele irdelendiğinde aslında bu rivayetin Ebu Yusuf’un u.f. ilminin kurucusu olduğuna delalet etmediğini anlarız.  Şöyle, usulu fıkıh sözü sonraki dönemlerde ve şimdiki dönemde usulu fıkıh ilmi anlamında kullanılıyor, ama o rivayette gelen “usulu fıkıh” sözü bunu anlatmıyor. Fıkhın temel konuları anlamında kullanılmış.  O rivayeti şu şekilde anlamamız gerekiyor.. İmam Ebu Yusuf hanefi mezhebine göre fıkhın temel konularında ilk kitap yazan kişidir. Bu doğrudur.

İbni Nedim, İ.Ebu Yusuf’un fıkıh usulüne dair birçok kitaplar yazdığını söyler ve ardından sayar; Kitabussalat,  kitabuzzekat, …. Fıkhın temel konularına dair eserler yazdığını görüyoruz..

İmamı Muhammed’in rahimehullah telif edilmiş usulu fıkıh ilmine dair müstakil eser yok.  İ.Muhammed’in talebeleri arasından İsa Bin Eban usulu fıkıh ilmine dair en çok kelam eden, yazdıkları günümüze mufassal olarak ulaşan ilk kişidir.  Eserinin adı el-Huccet-üs-sagîra.. İsa Bin Eban’ın usul meselelerini içeren iki kitabı daha var. Ancak üç kitabıda günümüze ulaşmamış.  Iraklı bir alim olan Ebubekir er-Razi el-Cassas usulu fıkhın bütün konularını içeren bir kitap yazmış.. Bu kitapta İsa Bin Eban’ın üç kitabındanda bol bol alıntı yapmış..

İsa Bin Eban’ın hanefi usulündeki konumu, İmam Şafii’nin usulu fıkıh ilmindeki konumuna eşdeğer.

Yine tedvin öncesi usul ilmiyle uğraşan kişilerden İmam Maturidi -radıyallahu anh- var. Bahsedilen birçok isme nispetle usulu fıkıhda önemli bir yere sahip. Çünkü elimizde kitabut Te’vilat isimli hacimli bir tefsiri var. Bu tefsirde usulu fıkıhdan bahsediyor.

Yine tedvin öncesi dönemde kendisinden azda olsa usul meselelerinden nakledilen İmam Tahavi -rahimehullah- var. Eser yazmamış ama eserlerinde bazı usul kaidelerinede değinmiş.

İmam Kerhi var -radıyallahu anh- tedvin öncesi..  talebesi Cassas bu konuda  yazdığı eserinde  hocası İmam Kerhi’nin görüşlerini ulaştırmış bize.

Bu ilmin tarihini bilmek önemli birşey.. O ilmin mes’elelerini anlamamızda, meselelerin nasıl oluştuğunu, arka planının ne olduğunu idrak etmemiz hususunda çok faidesi olucak..